Pétur Hafsteinn Pálsson, framkvæmdastjóri útgerðarinnar Vísis í Grindavík, hefur uppi hugmyndir um hvernig stórauka megi verðmæti þorsks með því að fullnýta hann og framleiða dýrar vörur eins og lyf, snyrtivörur og fæðubótarefni. Með aukinni nýtingu mætti auka verðmæti aflans um 135 milljarða króna. Það væri tvöföldun.
„Hér liggja tækifæri fyrir Íslendinga til að skapa bæði mikil verðmæti og spennandi störf sem krefjast góðrar menntunar og byggjast á þeim grunni sem við þekkjum hvað best: fiskinum," segir hann. Fyrirtæki í Frakklandi og víðar hafi farið þessa leið með góðum árangri. „Tækifærin í sjávarútvegi í framtíðinni liggja ekki í fiskveiðum heldur hámenntuðu starfsfólki sem vinnur við að þróa vörur úr sjávarfangi."
Til að nýta þessi tækifæri hafa útgerðirnar Vísir og Þorbjörn, sem einnig er í Grindavík, sett á fót fullvinnsluklasa á aukaafurðum fiska í samvinnu við Íslenska sjávarklasann undir nafninu Codland. Það er samstarfsvettvangur fyrirtækja sem vilja skapa verðmæti úr aukaafurðum fiska. Þar á bæ eru menn áhugasamir um að fá fleiri til liðs við sig. „Við köllum þetta hugmynd með kennitölu - vonandi á hugmyndin eftir að þróast, vaxa og dafna," segir hann.
Sjö fyrirtæki hafa starfað saman í tengslum við Codland: Norður, Ensímtækni, Efnaferli, Icewest, Þorbjörn, Vísir og Bernskan en fleiri eru á hliðarlínunni og fylgjast með framgangi mála. Þau hafa verið í ýmiss konar frumkvöðla- og rannsóknastarfsemi og gætu orðið mikilvægustu drifkraftarnir til aukinnar verðmætasköpunar á Íslandi í framtíðinni, að mati Péturs Hafsteins. Þar á meðal má nefna framleiðslu á snyrtivörum, heilsufæði og lyfjum sem eru ofar í virðiskeðjunni en fiskflök. Í klasanum komi saman fyrirtæki sem annaðhvort geti hjálpað hvert öðru eða skipst á skoðunum og þannig eflist þekking og tengslanet þeirra. „Kísildalurinn er frábært dæmi um vel heppnaðan klasa," segir Pétur Hafsteinn. Pétur nefnir sérstaklega að fjöldi útgerðarfyrirtækja í landinu hafi verið í fararbroddi í sambærilegum verkefnum svo sem Þorbjörn í Grindavík, Gunnvör á Vestfjörðum, Samherji fyrir norðan, HB Grandi og ýmis önnur fyrirtæki. „Ég tel að við höfum öll gert of lítið af því að segja almenningi frá því sem er að gerast í sjávarútvegi þar sem mörg þróunarverkefni eru langt komin," segir Pétur Hafsteinn.
Mörg fyrirtæki sem vinna á þessum vettvangi eru komin af hugmyndastigi að hans sögn og því er verið að leita eftir fyrirtækjum í frumvinnsluklasann sem hafi vöru undir höndum og vilji hefja markaðssókn. En einnig er verið að leita að fyrirtækjum sem vilja þróa vörur úr sjávarfangi. Næsta mál á dagskrá hjá Codland er að auglýsa eftir efnafræðingum til að kortleggja hvað megi vinna úr fiskafurðum og sjá hvar æskilegt sé að hin ýmsu fyrirtæki vinni saman.
Framlag útgerðanna á þessum vettvangi er t.d. að útvega tæknifyrirtækjunum hráefni, þ.e. fiskafurðir, sem síðan eru nýttar til að framleiða fjöldann allan af vörum. Pétur Hafsteinn dregur t.d. fram húð- og snyrtivörur og græðandi plástur sem unninn er úr fiskroði. „Hér er til dæmis læknandi græðandi krem," segir hann og handleikur túpuna. „Það er unnið úr ensímum úr þorski og kallast CODDOC. Kremið hefur þann eiginleika að þegar það fer úr tíu gráða heitri túpunni og snertir 37 gráðu heita húðina fer virkni áburðarins af stað. Þessar vörur sem eru á borðinu sýna að það eru miklir möguleikar fyrir hendi. Þessi túpa selst í smásölu á 3.200 kónur, segjum að framleiðandinn að túpunni fái 500 krónur fyrir stykkið og það þarf innyfli úr einu kílói af þorski til að búa hana til. Þá er auðvelt að reikna: Ef okkur tækist að framleiða svona túpur úr öllum innyflum íslenska þorsksins yrðu til 20 milljónir flaskna og fyrir það fengjust 100 milljarðar króna."
Forskot
Pétur Hafsteinn telur að Íslendingar hafi ákveðið forskot á þessu sviði „Það sem við höfum umfram aðra er rekjanleiki. Það er öflugt markaðstæki. Við getum sagt hvar og hvenær ensímið var veitt sem er í þessari túpu," segir hann og sveiflar túpunni. „Það skiptir marga viðskiptavini máli."
Hann reiknar með því að það geti tekið tíu ár að skapa umfangsmikinn rekstur úr aukaafurðum fisks. Og það gerist ekki af sjálfu sér. Til þess þurfi þolinmæði, fjármagn og mikla trú á verkefninu. En til að þessi hugmynd Codland nái fótfestu þarf að keppa við mörg erlend stórfyrirtæki sem hafi komið sér vel fyrir á markaðnum. Það er ólíklegt að þau muni gefa eitthvað eftir í samkeppninni. „Ég held hins vegar að þetta verkefni sé mun auðveldara viðureignar en það var fyrir frumherjana í sjávarútvegi fyrir þarsíðustu aldamót að ná árangri. Þeir höfðu einungis snæri og árabáta og litla sem enga þekkingu á veiðum, voru í rauninni bara að veiða sér til matar og svo tókst þeim að veiða meira en fjölskylda þeirra þurfti. Þeir söltuðu því fiskinn og seldu. Það var ekkert smáafrek! Það tók okkur 40-50 ár að læra að veiða með góðum árangri. Nú höfum við miklu meiri þekkingu og betri tækifæri til að ná árangri," segir hann.
1,5 milljarðar á 3 árum
Áætlað er að um 1,5 milljarða þurfi á næstu þremur árum til að koma þessu verkefni af stað, en Pétur Hafsteinn nefnir að veiðigjaldið muni draga tennurnar úr sjávarútveginum sem muni ekki hafa það bolmagn sem þurfi til að taka þátt í þessari uppbyggingu. Hvati til framþróunar og nýsköpunar verði lítill sem enginn ef ekki verði breytt um stefnu.
Þrjár til fjórar nýjar vinnslur á aukafurðum eru að fara af stað í Grindavík á næstu mánuðum. „Við höfum áhuga á því að opna eins konar auðlindasetur Codland í Grindavík þar sem verði bæði markaðssetning á þessum afurðum og rannsóknir og þróun," segir hann
Staðsetningin á Suðurnesjum er góð fyrir þessa starfsemi: Mikið sé um jarðhita á svæðinu - sem nýta má til orkufrekrar fullvinnslu - og þar séu fyrirtæki sem hafi áður getið sér gott orð í framleiðslu á heilsuvörum: Bláa lónið og ORF líftækni.
Greinina í heild sinni má lesa í viðskiptablaði Morgunblaðsins í dag.
Mynd: Þrír ættliðir; Pétur, Óskar og Páll.